W dniu 1 stycznia 2020 roku weszła w życia ustawa z dnia 19 lipca 2019 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych. Ustawa ta zmienia nazwę dotychczasowej ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych na ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Wprowadza ona także liczne zmiany, które przyczynić się mają do eliminacji nadużywania swobody zawierania umów na niekorzyść wierzycieli z sektora małych i średnich przedsiębiorstw, w asymetrycznych relacjach z dużymi przedsiębiorcami.

Praktyka pokazuje, że to właśnie mniejsze podmioty gospodarcze najdotkliwiej odczuwają skutki zatorów płatniczych spowodowanych wydłużonymi terminami płatności, zaś w uzasadnieniu do projektu ustawy wyczytać można, że udział kosztów zawiązanych z zatorami płatniczymi wynosi w  odpowiednio 8% dla mikroprzedsiębiorstw i 3,3% dla dużych przedsiębiorstw. Wprowadzone zmiany mają polepszyć sytuację małych i średnich przedsiębiorstw zawierających transakcje handlowe z dużymi przedsiębiorcami, przy jednoczesnym zwiększeniu mechanizmów nadzoru nad tymi drugimi.  Zmiany wprowadzone w wyżej wskazane ustawie obejmują:

1. Wyższe odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych:

Zmieniono dotychczasową stopę odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, która do 31 grudnia 2019 roku wynosiła równowartość sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego oraz ośmiu punktów procentowych. Według nowej regulacji stopa tych odsetek ma być w założeniu wyższa od odsetek powszechnie stosowanych przez banki komercyjne w ramach oprocentowania kredytów obrotowych. Ma to wyeliminować sytuacje, w których niejednokrotnie wymuszone przez dłużników kredyty kupieckie, stają się dla nich rozwiązaniem bardziej atrakcyjnym niż taki kredyt obrotowy. Zgodnie z nowymi przepisami wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych wyniesie równowartość stopy referencyjnej NBP i dziesięciu punktów procentowych, tj. w sumie 11,5% w skali rocznej.

2. Maksymalnie 60 dniowe terminy zapłaty:

W relacjach pomiędzy wierzycielami z sektora MŚP a dłużnikami będącymi dużymi przedsiębiorcami, wprowadzono maksymalny 60 dniowy termin zapłaty należności. Również i ta zmiana zapobiec ma wymuszonemu finansowaniu działalności dużych przedsiębiorców w transakcjach handlowych zawartych z małymi albo średnimi przedsiębiorcami.

Jednocześnie ograniczono dotychczasową możliwość wprowadzana dłuższych niż 60 dniowe terminy płatności, które uprzednio było dopuszczalne, gdy takie postanowienie umowne nie było rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. W obecnym brzmieniu ustawa dopuszcza taką możliwość wyłącznie w relacjach „symetrycznych”, a więc w sytuacji, gdy po stronie dłużnika transakcji handlowej nie występuje duży przedsiębiorca.

W pozostałych przypadkach w dalszym ciągu będzie można ustalić dłuższe terminy płatności, pod warunkiem jednak, że zapis taki znajdzie się w umowie oraz nie będzie to rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Co ciekawe, to na dłużnika przerzucono ciężar dowodu, że zastrzeżony w umowie termin nie jest rażąco nieuczciwy względem wierzyciela.

3. Krótsze 30 dniowe terminy zapłaty w transakcjach zawartych z podmiotami z sektora publicznego:

Ustawa wprowadza krótsze terminy zapłaty w transakcjach handlowych zawartych z podmiotami z sektora publicznego. Zmiana ta zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE, zapobiec powstawaniu nieuzasadnionych kosztów po stronie przedsiębiorców w związku z odroczonymi płatnościami organów publicznych, które co do zasady korzystają z bardziej bezpiecznych, przewidywalnych i trwałych źródeł dochodów niż przedsiębiorstwa.

Wobec powyższego jako zasadę wprowadzono 30 dniowe terminy płatności w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny. Termin ten należy liczyć od daty doręczenia organowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towarów lub wykonanie usługi.

Termin ten nie ma zastosowania do podmiotów leczniczych dla których przewidziany został 60 dniowy termin.

4. Automatyczne zmiana terminów umownych na terminy ustawowe w przypadku niezgodności z terminami ustawowymi.

W relacjach „asymetrycznych”, a więc w transakcjach, w których dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca, wprowadzane ustawą terminy mają charakter maksymalny.Oznacza to, że termin dłuższy niż 60 dni będzie z mocy ustawy skracany do 60 dni.

W relacjach „symetrycznych” zasada ta będzie miała zastosowanie w razie niespełnienia warunków do wydłużenia maksymalnego – 60 dniowego terminu. Powyższe rozwiązania będą analogicznie stosowane w odniesieniu do 30 dniowych terminów w transakcjach handlowych z podmiotami publicznymi oraz 60 dniowych terminów w umowach w podmiotami leczniczymi.

5. Uprawnienie do odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia:

W przypadku, gdy w umowie doszło do określenia terminu zapłaty, który przekracza 120 dni od daty przekazania faktury lub rachunku, a nie zachodzą okoliczności pozwalające na przekroczenie 60 dniowego terminu w relacjach „symetrycznych” (art. 7 ust. 2 ustawy), Wierzycielowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy albo jej wypowiedzenia. Jeżeli wierzyciel skorzysta z uprawnienia do wypowiedzenia takiej umowy, roszczenia o zapłatę z tytułu już dostarczonych towarów lub wykonanych usług staną się wymagalne z upływem 7 dni od wypowiedzenia.

6. Rekompensata uzależniona od wysokości świadczenia:

W dotychczasowym brzmieniu (obowiązującym do dnia 31 grudnia 2019 roku) ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych zastrzegała na rzecz Wierzyciela uprawnienie do rekompensaty w wysokości 40 euro, od każdej niezapłaconej wierzytelności. Rekompensata taka miała w założeniu kompensować wierzycielowi koszty odzyskania należności finansowych jako dodatkowa należność przysługująca obok odsetek za opóźnienie, będących świadczeniem należnym za przetrzymanie kapitału.

Nowa ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych utrzymuje prawo wierzyciela do rekompensaty, uwzględniając przy tym wyższy koszt dochodzenia wyższych świadczeń pieniężnych. W ustawie wprowadzono nowy model oparty na trzystopniowej rekompensacie. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy wierzycielowi przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskania należności stanowiąca równowartość kwoty:

1. 40 euro – gdy wartość świadczenia nie przekracza 5.000,00 zł;
2. 70 euro – gdy wartość świadczenia jest wyższa niż 5.000,00 zł;
3. 100 euro – gdy wartość świadczenia jest równa lub wyższa od 50.000,00 zł.

Nadmienić należy, że prawo do rekompensaty nie jest uzależnione od faktycznego poniesienia jakichkolwiek kosztów przez Wierzyciela.

7. Niezbywalność prawa do rekompensaty:

W art. 10 ust. 4 wyłączono możliwość zbycia roszczenia o rekompensatę, co zapobiec ma praktykom obrotu takimi wierzytelnościami. Niejednokrotnie zdarzały się bowiem przypadki, w których wierzyciele licznych, aczkolwiek niewielkich wierzytelności (często niższych od samej rekompensaty) kumulowali rekompensaty, dokonując następnie przelewu pakietów takich wierzytelności na rzecz innego podmiotu. Autorzy projektu ustawy uznali takie postępowanie za sprzeczne z jej ratio legis. Uznano bowiem, że masowe dochodzenie roszczeń z takich pakietów nie prowadzi do zwiększenia kosztów odzyskania wierzytelności.

8. Postępowanie w sprawie nadmiernego opóźnienia:

Ustawa wprowadza nowe postępowanie w sprawie nadmiernym opóźnień. Zmiana ta stanowi  przyczyną, dla której zdecydowano się zmienić nazwę ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych na ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Organem właściwym do przeprowadzenia takiego postępowania jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Zgodnie z ustawą przed nadmierne opóźnienie ze spełnieniem świadczenia uważa się sytuację, gdy przez okres 3 miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie wynosi 2.000.000,00 zł.

Postępowanie w przedmiocie nadmiernego opóźnienia jest postępowaniem administracyjnym toczącym się trybie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, z uwzględnieniem niektórych przepisów ustawy o ochrony konkurencji i konsumentów oraz ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

W przypadku ustalenia, że doszło do nadmiernego opóźnienia, Prezes UOKIK decyzją administracyjną nakłada na dłużnika karę pieniężną, której wysokość uzależniona jest m.in. od kwoty zaległości i  okresu zaległości. W wyjątkowych jedynie przypadkach możliwe jest odstąpienie od nałożenia kary.

adw. Patrick Wilhelmsen